Janet BouwmeesterBen jij wel eens bij de oude filosofen te rade gegaan voor advies? Hoewel ze honderden jaren geleden leefden in een heel andere tijd dan wij, kunnen ze ons inzicht geven over kwesties die in alle tijden actueel zijn, zoals ziekte. Hoe de stoïcijnen tegen obstakels aankeken, kan een oplossing zijn als je het even niet meer ziet.
Emotioneel stabiel
Als we iemand stoïcijns noemen, dan bedoelen we daar vaak mee dat iemand onverschillig en emotieloos overkomt. Maar als het een verwijzing is naar de stoïcijnse filosofen zou het eigenlijk een staat van kalmte moeten betekenen, waarin negatieve emoties afwezig zijn of je niet van slag maken. Het is geen onverschilligheid, maar emotioneel stabiel zijn bij alles wat je overkomt.
Op verkeerde zaken richten
Stoïcisme is een praktische filosofie. Belangrijke thema’s zijn de onvoorspelbare wereld, hoe je om kunt gaan veranderingen en onze geringe invloed op de toekomst. De filosofie geeft handreikingen hoe we ons in deze omstandigheden het beste kunnen gedragen, of de controle kunnen houden. Ook zeggen de stoïcijnse filosofen dat onze ontevredenheid en ongelukkigheid voornamelijk ontstaat doordat we ons op de verkeerde dingen richten. We richten ons teveel op dat wat buiten ons ligt en waar we geen invloed op hebben, in plaats van op interne zaken (onze houding, onze mening, onze emoties) waar we juist wel invloed op hebben.
Acceptatie
Voor de oude filosofen was het heel makkelijk. Als je er niets aan kan doen, dan heb je er geen controle over en dan is er slechts een optie mogelijk: acceptatie. Als je vlucht is gecanceld en de volgende vlucht gaat pas over vier dagen? Het regent in je vakantie? Je krijgt de baan niet? Er is maar een oplossing. Je hoeft het niet leuk te vinden, maar je weet dat ontkenning en verzet niets aan de situatie veranderen. Je maakt onderscheid tussen de dingen waar jij iets aan kunt doen en de dingen waarbij dat niet kan. Als de oorzaak van ons probleem buiten onszelf ligt, kunnen we dat maar beter accepteren en verdergaan.
Quote van Epictetus
In ‘Vrij en onkwetsbaar’ schreef stoïcijn Epictetus over ziekte: “Breng me wat je wilt, en ik maak er iets goeds van. Kom maar hier met die ziekte, dood, armoede…: door de staf van Hermus worden ze allemaal nuttig. Van ziekte laat ik de ware aard zien. Ik speel daarin een glansrol, ik blijf kalm, ik ben gelukkig, ik vlei de arts niet, ik bid niet om de dood. Wat wil je nog meer? Het maakt niet uit wat je me geeft, ik maak er iets moois van, iets wat tot geluk leidt, verheven, benijdenswaardig.”
Leren van gebeurtenissen
Ryan Holiday is schrijver van diverse boeken over stoïcisme. Hij schreef ook het boek ‘Het obstakel is de weg’ dat gewijd is aan tegenslag het hoofd bieden. Holiday zegt dat we van alle externe gebeurtenissen kunnen leren. We denken zelden na over hoe de dingen nog veel erger hadden kunnen zijn. Nare behandeling? Dan is er tenminste nog een behandeling. Holiday schrijft dat we vaak klagen over wat ons is afgepakt. We kunnen niet waarderen wat we hebben. De gedachte die hieraan ten grondslag ligt is het idee dat we alles kunnen veranderen. Dat is iets van de huidige tijd waarin zoveel mogelijk is geworden. Maar de natuur is niet ondergeschikt gemaakt aan onze grillen. De wereld is en blijft onvoorspelbaar en willekeurig en dat is iets dat de stoïcijnen maar al te goed beseften.
Het lot
De mensen uit de klassieke oudheid gebruikten het woord ‘lot’ veel vaker dan wij, omdat ze meer vertrouwd waren met hoe grillig het leven kan zijn. Gebeurtenissen werden beschouwd als ‘de wil van de goden’. Ze leidden het leven aan de hand van wat hen overkwam. Ze keken naar de kaarten die ze kregen en speelden van daaruit het spel van het leven verder, zo goed en zo kwaad als dat ging. Wetende dat er altijd iets of iemand is die het plan kan veranderen. Zoals John Lennon ooit schreef: “Het leven is wat je gebeurt, terwijl je andere plannen maakt.” De stoïcijnen geloofden dat wanneer je dit beseft, je sterk en veerkrachtig genoeg bent om met dat wat er gebeurt om te gaan. Als je kijkt naar het grotere geheel en een langere tijdslijn realiseer je dat wat je moet accepteren slechts een verwaarloosbaar iets is op weg naar je doel.
Frisse start
Holiday schrijft dat als we een mooi leven willen, we in staat zijn moeten zijn om rampen en tegenslag te verdragen. Negatieve ervaringen maken je vaak sterker en ook blijer wanneer het leven je voor de wind gaat omdat je weet hoe het ook anders kan zijn. Laat je stimuleren door de stoïcijnen en bedenk je dat je nooit te oud bent om een frisse start te maken. Nadat we onze verwachtingen overboord hebben gezet en hebben geaccepteerd wat er met ons is gebeurd, en hebben begrepen dat we bepaalde dingen – vooral slechte dingen – niet in de hand hebben, kunnen we gaan leren om te houden van wat er met ons gebeurt. Dat was wat de stoïcijnen zichzelf oplegden: in alle omstandigheden opgewekt zijn, in het bijzonder de slechte. We kunnen ons lot niet kiezen, maar we kunnen wel altijd kiezen hoe we ons erover voelen. Waarom zou je dan voor iets anders kiezen dan je goed voelen?
Bronnen:
- Het obstakel is de weg: klassieke principes om van tegenslagen kansen te maken – Ryan Holiday, Lev, september 2018.
- Op weg naar vrijheid: Stoïcijnse teksten voor tijden van crisis – Lammert Kamphuis, Athenaeum, juli 2020
- https://denieuwestoa.nl/
Lees hier meer over veerkracht.