Kracht vinden in tegenslag

Superhelden in films zijn metaforen voor de uitdagingen die we in het leven tegenkomen. De helden maken een levensveranderende traumatische gebeurtenis mee. Na de eerste verslagenheid, herpakken ze zich met een nieuw ontdekte kracht en wijsheid. Hun leven is voor altijd veranderd. De tragedie herdefinieert wie ze zijn en wat ze moeten doen met hun leven. Ook gewone mensen hebben de kracht om tegenslagen, zoals chronische ziekte, te overkomen. Dat heet posttraumatische groei. 

Trauma is onverwacht, onvoorspelbaar en oncontroleerbaar. Twee mensen die precies dezelfde gebeurtenis doormaken, kunnen daar heel anders door geraakt worden. Hoe ze op de gebeurtenis reageren, is uiteindelijk het resultaat van hun perceptie op wat er is gebeurd en wat het voor hen betekent. Geloven dat je het leven zonder trauma doorkomt, is een verloren zaak. Vreselijke dingen gebeuren iedere dag. Een sterfgeval, een scheiding, een natuurramp en een aanslag zijn allemaal vormen van traumatische gebeurtenissen. In dit artikel leg ik de nadruk op tegenslag door chronische ziekte. 

Nieuwe versie van jezelf

Het idee van transformatie door trauma gaat tegen alles in wat er over de verwoestende effecten van trauma is geschreven, schrijft auteur Stephen Joseph, in het boek ‘What doesn’t kill us’. Psychologische studies laten zien dat ernstige tegenslag een trigger kan zijn voor depressie, angst of posttraumatische stress. Maar tegenslag zorgt er ook vaak voor dat mensen eerlijker naar zichzelf worden, nieuwe uitdagingen aannemen en het leven vanuit een groter perspectief bekijken. Wanneer tegenslag toeslaat, hebben mensen vaak het gevoel dat (een deel van hun) leven (bijvoorbeeld hun wereldbeeld of eigenwaarde) verwoest is. Als je terug wilt naar hoe het was, blijf je vaak gebroken en kwetsbaar achter. Degenen die accepteren dat er iets kapot is en een nieuwe versie van zichzelf ontwikkelen, worden daardoor veerkrachtiger en staan open voor nieuwe manieren van leven.

Groeien in kleine stappen

Mensen die zeggen dat ze ‘getransformeerd’ zijn, praten doorgaans over hoe hun kijk op het leven en hun prioriteiten zijn veranderd. Of hoe ze een nieuw zelfbeeld hebben ontwikkeld, zich nu meer verbonden voelen of liefdevoller zijn geworden naar hun naasten. De term die deze veranderingen het beste omschrijft, is posttraumatische groei. Posttraumatische groei is er niet van de ene op de andere dag na tegenslag. Als dat wel zo is, dan is dat vaak niet blijvend. Blijvende groei ontstaat vaak geleidelijk en in kleine stappen. Je posttraumatische stressniveau moet laag genoeg zijn om de ruimte daarvoor te hebben. 

Veerkracht

Posttraumatische groei ontstaat uit veerkracht. Veerkracht is het vermogen om flexibel om te gaan met uitdagende, nadelige of traumatische levensgebeurtenissen. Dit vermogen terug te veren van traumatische gebeurtenissen is diep verbonden met de kunst door moeilijke omstandigheden heen te bewegen en daar tegelijkertijd van de groeien en wijsheid uit te vergaren,’ zegt Arielle Schwartz in het Post-traumatic Growth Workbook. 

Set van strategieën

Veerkracht is geen karaktereigenschap die je wel of niet hebt: het is een set van strategieën die je kunt aanleren en oefenen. Veerkracht is niet hetzelfde als optimisme. Te veel focus op positiviteit en geluk kan nadelig zijn. Veerkracht is gegrond in realistisch optimisme. Het houdt in dat je een positieve kijk op het leven hebt, terwijl je tegelijkertijd erkent dat uitdagingen op je pad verschijnen. Een hoopvol perspectief hebben, is van onschatbare waarde bij herstel van een traumatische gebeurtenis. Realistisch optimisme helpt je de nodige stappen te nemen op het pad naar heling.’ 

Emotionele, sociale en spirituele veerkracht

Je kunt emotionele veerkracht opbouwen door traumatische gebeurtenissen in therapie te verwerken en/of door een persoonlijk dagboek bij te houden. Sociale veerkracht bouw je op door verbonden te blijven met andere mensen. Spirituele veerkracht verkrijg door een dieper gevoel van persoonlijke betekenis te zien. Het belangrijkste is dat je veerkracht ondersteunt met het geloof dat jouw keuzes en gedrag een verschil maken. Dit geeft je het vertrouwen dat jij de leiding hebt in het actief creëren van mogelijkheden om obstakels in je leven te overwinnen.

Veerkracht als proces

Veerkracht is zowel een proces als een uitkomst. Als proces is veerkracht gedrag kiezen dat je welzijn kan ondersteunen. Bijvoorbeeld naar therapie gaan, mediteren, een dagboek bijhouden, dagelijkse wandelingen in de natuur of een creatieve hobby beoefenen. Bij deze activiteiten leer je om je te richten op oncomfortabele emoties en sensaties. Je realiseert je dan vaak dat het voelen en uiten van pijnlijke emoties onderdeel is van zelfontdekking. Veerkrachtig zijn betekent namelijk dat je vaardigheden ontwikkelt om effectief te kunnen reageren op moeilijke gebeurtenissen. 

Tegenslag als katalysator voor groei 

Een van de belangrijkste manieren waarop we groeien van tegenslag ligt in de manier waarop we er betekenis aan geven. Vanuit zo’n blik kan tegenslag een katalysator voor groei zijn. Je kunt je door je chronische ziekte bijvoorbeeld realiseren dat je veel sterker en krachtiger bent dat je dacht. Door het creëren van betekenis kom je in het reine met de overweldigende nutteloosheid van ziek worden. 

Betekenis in wanhoop

Betekenis zoeken, is niet hetzelfde als zeggen ‘Alles gebeurt met een reden’. Dat is een verkeerd gebruikte zin die voor vertwijfeling zorgt en heel pijnlijk kan zijn. Wanhoop krijgt juist betekenis als je het actief doorleeft, totdat je weer hoop over de toekomst hebt. Je mag zelf onderzoeken wat voor jou goed voelt. Betekenis zoeken, is een aanhoudend proces. Hoe moeilijker je trauma of verlies, hoe harder je zult moeten werken om je innerlijke kracht, je moed en je gevoel van hoop te vinden. Geef jezelf toestemming je aan te passen en je verhaal te veranderen net zo lang tot je een tevreden einde hebt bereikt. 

Bronnen:
What doesn’t kill us; a guide to overcoming adversity and moving forward – Stephen Joseph, Piatkus, 2012. (Nederlandse vertaling: De kracht van tegenslag: sterker worden door de keerpunten in ons leven)

The post-traumatic growth guidebook: practical mind-body tools to heal trauma, foster resilience and awaken your potential – Arielle Schwartz, Pesi Publishing & Media, 2020.

Lees hier meer.