Ilona van RoyenEr bestaat in de psychologie een term die ‘het Wij- versus Zij- denken’ heet. Dit treedt altijd direct en ongemerkt op als je mensen in groepen verdeeld. Wie zijn wij, als zij zo zijn? Wij zijn de goeden, zij zijn de slechten – dat denk je automatisch.
Het is automatisme om de omgeving op te delen in categorieën, om deze zo beter te begrijpen. Zo zullen we altijd een ‘in’ en ‘out’ groep hebben. Wij identificeren onszelf met de ‘in’-groep, met onze binnenkant. Dit is bij wie wij horen. Waar we niet bij horen is dan de ‘out’- groep, de ander of de buitengroep.
Stigmatiserend gedrag
Stigmatisering is een belangrijk fenomeen waarvan mensen enorm veel last kunnen hebben, met alle gevolgen van dien. Wanneer men de neiging heeft om mensen met een mentale en fysieke kwetsbaarheid in de ‘out’-groep te plaatsen, vergroot het risico op stigmatiserend gedrag. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat binnen de zorg onderscheid wordt gemaakt tussen wij (de hulpverleners) en zij (de cliënten).
Maar hoe dan ook, wie kampt met een angststoornis, depressie of persoonlijkheidsstoornis verdient een even goede behandeling als iemand met een somatisch probleem zoals nierinsufficiëntie of kanker. Dat is nu niet het geval. Ons gezondheidssysteem discrimineert mensen met een psychische kwetsbaarheid. Zij kunnen systematisch op minder goede zorg rekenen dan mensen met een lichamelijk probleem. Dagelijks zie ik in mijn job kinderen, jongeren en volwassenen worstelen. Ze lijden psychisch, maar vinden geen hulp.
Momenteel spenderen we zes procent van het totale zorgbudget aan geestelijke gezondheidszorg. Dat is schandalig weinig, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling stelt dat het minstens tien procent moet zijn.
Waarom is die kloof zo groot?
Mensen die ergens aankloppen voor psychische hulp, botsen vaak op ellenlange wachtlijsten. Zou jij het rechtvaardig vinden als je meer dan honderd dagen moet wachten op een MS of kanker behandeling? Want dat is in wezen hetzelfde. Onbehandeld kan een depressie ook dodelijk zijn…
Amper twee jaar geleden onthulde een kabinetsmedewerker dat er op conferenties ongemakkelijk gegniffeld wordt als geestelijke gezondheid aan bod komt. Er bestaat nog altijd een zekere gêne & taboe over.Psychische problemen beschouwt men nog steeds als een uiting van labiliteit. Politici die hier ongemakkelijk over gniffelen laten zien dat je het onderwerp vooral niet te ernstig moet nemen.
Het laatste jaar lijkt er wel een grotere urgentie te zijn ontstaan. Mentale problemen staan hoger op de agenda dankzij de pandemie. Zo is covid-19 toch nog ergens goed voor geweest.
Ook op sociale media zie je meer influencers, bekende Belgen en Nederlanders, zich uiten over hun worstelingen met depressies en burn-out. Of ze komen er nu voor uit dat ze een lichamelijke aandoening hebben, wat ze daarvoor niet deden. Ook veel kleinere accounts zetten zich in om het ware leven te delen, en aandacht te vragen voor psychische klachten.
Vroeger vs nu
Vroeger bestond er minder duidelijkheid rond het bestaan en de aanpak van psychische problemen. Mensen die zich vreemd gedroegen, schreef men ‘rust’ voor. Heel lang lieten psychiatrische behandelingen soms te wensen over. Er werd geëxperimenteerd en af en toe liep dat fout. Maar sinds de jaren zestig maakten we reuzesprongen.
Eerst was er de ontdekking van antipsychotica en antidepressiva. Een echte doorbraak in de behandeling van zware aandoeningen. Men ging ook meer systeem-therapeutisch werken, vanuit iemand zijn context en omgeving. Nu huldigen we de herstelvisie. Wie is de mens achter de aandoening? Wat wil hij bereiken?
Anno 2021 kunnen we de psychische zorg vergelijken met die van de fysieke zorg. In de herstelvisie lopen we zelfs voorop.
Maar ook nazorg is van levensbelang. Ook buiten de ziekenhuismuren hebben patiënten behoefte aan nazorg door een huisarts, psychiater, psycholoog, sociaal werker en/of huishouddiensten.
Basisveiligheid
Wie ernstig ziek is, moet zijn woonlasten, medicijnen, medische nazorg en huishoudhulp vaak bekostigen met een bescheiden vervangingsinkomen. Probeer dan maar eens te overleven met 900 euro in de maand. We weten allemaal dat dat niet lukt. Zonder een leefbaar inkomen, dweilen we als hulpverleners met de kraan open. Want arm maakt ziek en ziek maakt arm. Ook in de geestelijke gezondheidszorg.
Bovendien discrimineert het systeem van invaliditeitsuitkeringen mensen met een psychische handicap. De vragenlijst waarmee je zo’n uitkering kan aanvragen, vraagt vooral naar de mogelijkheden om je zelfstandig te verplaatsen, boodschappen te doen en te koken. Op die manier negeer je wat iemand met bijvoorbeeld een psychose afremt in het leven. Die persoon kan fysiek de bus nemen, maar dat is het punt niet.
We kunnen concluderen dat het delen van mentale problemen het stigma en het wij- vs zij -denken kan verbreken. Hoe meer mensen hun verhaal delen, hoe meer aandacht hiervoor zal komen. De pandemie heeft ons al wat geholpen. Dat laatste noodzakelijke duwtje kunnen we misschien zelf nog geven.
Meer informatie
Lees hier meer van Ilona van Royen of volg haar op Instagram.